NOVINARSKI ŽANROVI
Medijski žanrovi dijele se na dvije opšte velike grupe na monološke i dijaloške.
Monološki su novinarski autorski tekstovi: vijest, izvještaj, bilješka i komentar (recenzija, nekrolog, crtica).
Dijaloški su interakcija novinara sa jednim ili više sagovornika: izjava, anketa, panel diskusija, polemika, razgovor, kontakt-emisija, klasični medijski intervju u kojima se upotrebljava model intervjua.
Monološki žanrovi podrazumijevaju prikupljanje informacija od izvora, odlazak nadogađaje i izvještavanje sa mjesta događaja bilo u obliku vijesti (osnovna forma) bilo u obliku izvještaja.
Pri tom novinari u tekstovima koje pišu imaju odgovore na pet zamišljenih pitanja svog auditorijuma: ko, šta, kada, gde, kako (zašto) se dogodilo.
Bilješke i komentari su zahtjevnije novinarske forme i traže, osim upućenosti u zbivanja, bolje poznavanje društvenih fenomena koji su ih uzrokovali.
Komentar je jedini žanr u kojem su novinari obavezni da iznesu svoj stav, ili stav medijske kuće za koju pišu o društvenom fenomenu ili događaju. Pri tom mogu da se nađu u ulozi interpretatora, autora, ili odgovorne osobe (principala).
Po pravilu, komentatori su novinari koji objedinjuju sve tri funkcije s tim što mogu da govore u svoje ime, ali uz poštovanje uređivačke politike medijske kuće u kojoj rade, bez obzira da li se sa njom kao privatno lice slažu ili ne.
Ostali monološki žanrovi nisu markirani u odnosu na navedene funkcije.
Dijaloške forme su doživele pravu ekspanziju pojavoma elektronskih medija. Radio je i otkrio intervju kao dijalošku formu u punom smislu te riječi. Dijaloške forme su pravi medijski izraz, ali i izazov radija i televizije.
Kao što je vijest kod monoloških formi osnova iz koje se razvijaju sve ostale i koja se sadrži u svim ostalim, tako je kod dijaloških formi za sve žanrove, manje, ili više, složene, osnova intervju.
Iako u svijetu nema precizne i općeprihvaćene tipologije novinarskih žanrova, profesor Boban Tomić iz savremene prakse i teorije uočava sljedeće žanrove (vrste, rodove): informativni ili faktografski (vijest, 5W i izvještaj), interpretativni (Vijest 5x+2, prošireni izvještaj, komentar, kolumna, bilješka, osvrt, crtica, hronika), analitički ili istraživački (reportaža, kolumna, intervju, fičer, članak, kritika), beletristički (priča, esej, kolumna, satira, kozerija, sarkazam, burleska, aforizam), ilustrativni (fotografija, strip, crtež, karikatura, mapa, tabela, grafikon, infografika) i nenovinarski (reklame, oglasi, obaviještenja, horoskopi, enigmatika).
VIJEST – kao “najnesubjektivniji vid iskazivanja informacija” predstavlja stalni istraživački interes. Mi ćemo uglavnom govoriti o tehnici “proizvodnje” vijesti, i problemima vezanim za selekciju vesti.
Vijest u novinama na radiju i TV različito se “priprema”.
U novinama se, da ponovimo, obavezno navodi ime agencije, datum i mjesto događaja. Uglavnom se vijesti emituju u cjelini. Vijesti sopstvenih novinara se potpisuju inicijalima ili se uopšte ne identifikuje autor (rjeđe). U zavisnosti od uređivačke politike i dizajna novina vijesti mogu biti grupisane uz nadnaslov tipa “vijesti”, ili “od naših dopisnika”, “sa teleksa”… ili date uokvireno na stranici među ostalim tekstovima, ako su duže često se vizuelno ne izdvajaju od ostalih novinskih rubrika.
Ukoliko se vijest piše po modelu obrnute piramide tada se, podsećamo, počinje lidom ili AP-ovom glavom. Lid mora da bude sažet odgovor na svih 5W+H i da nema više od 35 reči. Ukoliko je procjena da je lid isuviše komplikovan za razumevanje ako se odgovori na baš svih 5 pitanja tada ga trebapojednostaviti i izostaviti nešto što se proceni kao sekundarni značaj.
Lid može biti: narativan, kontrastan, stakato lid, komunikativni, upitni, citatni …. Koji model će biti odabran zavisti od konteksta teme i medija, ali i kretaivnosti novinara.
Na primer “stakato lid” koji je sačinjen od kratkih, efektnih, ritmičko ujednačenih rečenica (“Investbanka, Beobanka, Beogradska banka i Jugobanka u stečaju.) veoma pogoduje radio prezentaciji, a “narativni lid” koji postupno uvodi odgovore na svako pojedinačno od 5 ključnih pitanja za novine.
”Komunikativni lid” u kojem se novinar obraća auditorijumu direktno (“Vašabanka, zajedno sa druge 3 najveće nacionalne banke, i 8000 službenika, od sutra odlukom guvernera ide u stečajni postupak”) odgovara TV prezentaciji u kojoj postoji privid vizuelne interakcije voditelja i auditorijuma.
“Kontrastni lid” je zgodan kada i sama tema/događaj u sebi sadrži suprotstavljene “strane” (“8000 bankarskih službenika na ulici u sada već dvonedeljnom protestu. Guverner i ministar finansija ne popuštaju pritiscima”).
Vijest sa naslovne strane se određuje, sem u slučajevima kada su krupni događaji ceo dan na svim elektronskim medijima već promovisani, pred sam kraj oblikovanja lista. Za rezervu/iznenađenje ostavlja se dežurna strana koja se “zaklapa” pred sam odlazak lista u rotaciju. Problem postojanja nekoliko važnih događaja rješava se tako što se “glava” vijesti, vijest ili dio izvještaja locira na prvoj strani i najavi stranica na kojoj se izvještaj nastavlja.
Značaj događaju se daje/određuje i dizajnom strane: mjestom na strani, veličinom i tipom slova za naslov, nadnaslovom i podnaslovom, stavljanjem vijesti u okvir, davanjem fotografije uz vest.
U elektronskim medijima vrlo retko se spominje da je agencija izvor vesti. U okviru teksta se navodi GDJE se događaj zbio ukoliko je to bitno. Ako je sadržaj vijesti izjava poznate ličnosti ni “mjesto” nije neophodno. Ukoliko su autori vesti novinari redakcije njihova imena se ne navode, a vijesti uglavnom čitaju spikeri/interpretatori.
Vijesti su grupisane u informativnim emisijama koje imaju ustaljene termine emitovanja, dužinu i najavnu i odjavnu špicu.
Emisije vijesti, posebno one duže (traju između 20 i 45 minuta, najčešće 30 minuta, emituju se dva do tri puta u toku dana) “slažu” se (ređaju) po tematskim blokovima.
Uobičajen redosled je unutrašnja politika, vesti iz sveta vezane ze domaću politiku, vesti iz sveta, ekonomija, obrazovanje, kultura, sport, vrijeme, ponekad na kraju može da bude i neka zanimljivost.
Na početku emisije daju se ukratko vijesti u flešu (vrlo sažeto jedna za drugom samo u naznakama- “rafalno”) uobličene u “generalnu najavu”.
Radio dozvoljava da “generalna najava” za centralnu informativnopolitičku emisiju bude autorski komentar urednika o najznačajnim događajima toga dana. Sve je češća praksa i na radiju i na TV da svaka vijest ima svoje “zaglavlje” – sažetak od svega nekoliko riječi (do 5) kojim se vijest “proziva” (headline).
Ukoliko je emisija vesti duža uobičajeno je da se na kraju ponove najvažnije vesti u formi fleša.
Neke stanice i TV kanali to drže kao uređivački manir.
Takođe je korisno duže tematske blokove “prozvati” međunajavama (džinglom/radio prezentacija ili spotom/TV prezentacija ili samo verbalno).
Na taj način se auditorijumu: (a) skreće pažnja na sadržje koji dolaze; (b) poboljšava se dinamika emisije i (c) posebno akcentuje prva vijest poslije međunajave koja se na taj način izdvaja od ostalih, jer se pažnja auditorijuma obnavlja nakon međunajava.
U kratkim vijestima (do 2 minuta najuobičajenije je da to bude na svaki sat programa) emituju se samo fleš vijesti (do 25 sec dužine po vijesti = 6 redova teksta) i blokovska struktura ne mora biti, i uglavnom nije, potpuno ispoštovana. Pušta se samo najvažnije. Novinari treba da odluče koja vijest će se protezati kroz sve emisije celoga dana, a koje vesti će biti zamenljive. Ukoliko je u pitanju događaj koji se prati cio dan, važno je obratiti pažnju na vrijeme kada stiže agencijska vijest, kako u program ne bi otišla “bajata” ako je već na vrijeme stigla “sveža” vijest.
Samo “udarne” vijesti treba emitovati više puta u toku dana. Kako ih odrediti? Gledanje i slušanje drugih elektronskih medija takođe, kao i kontinuirano praćenje domaće i međunarodne politike. To znači da ukoliko emisije vijesti prave dežurni novinari, pripreme za dežurstvo počinju nekoliko dana pre njegovog početka, a ne toga dana.
Šta je “udarna” vijest?
Najvažnija vijest (vijest sa naslovne strane) – najteže odredljiva i uvijek je ideološki uslovljena (osim ako su u pitanju nesreće). Kako riješiti dilemu šta je “udarna/prva” vijest ukoliko se ništa tako značajno nije dogodilo da se odmah može prepoznati kao vijest za početak emisije. Iskusni urednici obično savjetuju da u tom slučaju emisiju vijesti treba slagati od nazad jer je jasno da je “prognoza vremena” na kraju, zatim ide “sport” itd… Emisija će se tako “složiti” sama od sebe, tačnije prva vijest će “isplivati” na kraju. Novinaru ostaje samo da u prozivci emisije: “generalnoj najavi” – lidu ili “vođici” vješto obrazloži svoj izbor.
Problem je takođe ukoliko ima nekoliko veoma važnih vesti. Prednost se tada daje domaćoj politici, pogotovo ako je djelatnost šefa države u pitanju. Problem se rješava “generalnom najavom” u kojoj se, kao što smo već objasnili, mogu dati i tonski inserti i najaviti opširniji izveštaj za kasnije. Tako će se izbeći da se o nekom vrlo važnom događaju prvi put progovori u drugom dijelu emisije.
One su ideološke “jer definišu stvarnost iz perspektive parcijalnih shvatanja svijeta koje se onda predstavljaju kao univerzalno važeće i legitimne”. Vijesti su tako konstruisana stvarnost. One auditorijum ne “uče” kako da misli već o čemu da misli.
